Door Welmoed van den Bergh & Sarah Westphal

Femicide, of vrouwenmoord, is een onbekend en onerkend probleem in Nederland. Dat moet anders, vindt maatschappelijke organisatie Atria, initiatiefnemer van de petitie ‘Stop Femicide!’. In Nederland wordt er gemiddeld iedere 8 dagen een vrouw vermoord om haar ‘vrouw-zijn’, stelt Atria in de petitie. Met de petitie wil Atria een maatschappelijke en juridische verandering teweeg brengen. Wat houden deze veranderingen precies in, en waarom zijn ze nodig?

Op klaarlichte dag wordt een 28-jarige vrouw op een parkeerplaats in Waalwijk doodgeschoten door haar ex. De vrouw was al vaker naar de politie gegaan om te vertellen dat haar ex een wapen had en dat ze door hem werd bedreigd. De politie suste haar en zei dat het wel zou meevallen. De manier waarop de politie handelt in dit soort situaties, zou een factor kunnen zijn die bijdraagt aan het hoge aantal femicides in Nederland. Renée Römkens is emeritus hoogleraar gender based violence en deed onderzoek naar deze moord: ‘Een aantal gevallen die misschien wel hadden kunnen worden voorkomen, zijn hier gewoon niet voorkomen’.

‘De gangbare definitie van femicide is dat een vrouw vermoord wordt, omdat zij een vrouw is’, vertelt Römkens. ‘Dus dat het geslacht een belangrijk motief is.’ In Nederland wordt er gemiddeld iedere acht dagen een vrouw vermoord om haar ‘vrouw-zijn’. Jaarlijks komen er in Nederland gemiddeld 44 vrouwen om het leven door femicide. De cijfers zijn zelfs een onderschatting, zegt Römkens: ‘Het CBS registreert alleen dodingen door (ex)-partners wanneer zij getrouwd waren of samenwoonden.’

_{Voor interactieve infographics, klik hier (de tweede slide laat de percentages van vermoedelijke daders bij vrouwelijke slachtoffers zien)}

Femicide vindt voor een groot deel plaats in de privésfeer, maar ook daarbuiten. In bijvoorbeeld Latijns-Amerika komt het voor dat vrouwen slachtoffer zijn van mensenhandel en eerst lange tijd worden gedwongen tot prostitutie, en daarna worden vermoord. ‘Met name in Mexico is dat een heel groot probleem’, vertelt Römkens. ‘In Nederland is het vooral de partner of ex-partner die de vrouw vermoordt. In een aantal gevallen zie je ook dat de kinderen medeslachtoffer worden, maar meestal is het alleen de vrouw.’

Femicide is een te onbekend begrip in Nederland, zegt Britt Myren van Atria. Atria is het Kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis en zet zich in voor gelijke behandeling van mannen en vrouwen. Atria is initiatiefnemer van de petitie: ‘Stop Femicide!’. Myren: ‘Het doel van de petitie is om femicide onder de aandacht te brengen, omdat femicide totaal geen erkend of bekend probleem is in Nederland.’ Daarnaast wil Atria dat femicide als ‘bijzondere bepaling’ wordt opgenomen in het Wetboek van Strafrecht, als artikel 287a.

Artikel 287 Wetboek van Strafrecht Hij die opzettelijk een ander van het leven berooft, wordt, als schuldig aan doodslag, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vijftien jaren of geldboete van de vijfde categorie.   Artikel 287a, de voorgestelde ‘bijzondere bepaling’ die Atria graag ziet worden toegevoegd aan het Wetboek van Strafrecht Hij die opzettelijk een naaste (ex-) partner, gescheiden partner of huwelijkspartner met een seksistisch oogmerk van het leven berooft, wordt als schuldig aan femicide, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste dertig jaren of geldboete van de vijfde categorie.

‘Femicide moet gewoon een begrip worden dat mensen gaan herkennen, en een vorm van moord en doodslag die dus anders bestraft wordt als doodslag in het algemeen’, aldus Myren. Met de petitie zet Atria in op twee delen: ‘Sowieso preventie, omdat we vinden dat bijvoorbeeld politieambtenaren er in hun opleiding over moeten leren, maar daarnaast willen we ook dat het strafrecht wordt aangepast’.

Atria wil daarmee dat deze vorm van vrouwenmoord dezelfde soort bestraffing moet kunnen krijgen als iemand maximaal kan krijgen bij moord. In de huidige situatie wordt femicide vaak bestraft als ‘mishandeling met de dood tot gevolg’. Myren licht toe: ‘De straf is lager als er al vormen van zware mishandeling aan voorafgegaan zijn voordat iemand uiteindelijk vermoord wordt. Daar kan zes tot maximaal vijftien jaar gevangenisstraf voor worden opgelegd. Bij moord met voorbedachte rade is de straf maximaal dertig jaar.’

Renée Römkens is tegen de petitie en noemt het een ongelukkig initiatief. ‘Het doden van een vrouw is niet per definitie erger dan het doden van een man, of welk geslacht dan ook.’ Römkens zou het ‘zeer onwenselijk’ vinden als er een bepaling in het strafrecht zou komen die zou uitdrukken alsof het doden van een vrouw een zwaarder of een ernstiger delict zou zijn. Het bestaande strafrecht in Nederland biedt al mogelijkheid om rekening te houden met specifieke motieven bij een dader, volgens Römkens. ‘Als een dader van mening is dat een vrouw niet weg mag gaan en hem dient te gehoorzamen, dan kan dat in het Nederlandse strafrecht meegenomen worden als een strafverzwarende omstandigheid, mocht de rechter dat willen.’ Daarnaast, zegt Römkens, wordt mishandeling van de partner of ex-partner al uitdrukkelijk benoemd in het Wetboek van Strafrecht als strafverzwarende factor. ‘Wat ik problematisch vind, is dat met deze petitie de indruk wordt gewekt alsof er in het Nederlandse strafrecht onvoldoende recht gedaan wordt aan de ernst van het delict, en dat is dus niet zo.’

Myren durft niet direct te reageren op de kritiek van Römkens en benadrukt dat Atria geen juridische organisatie is. ‘Wij verwachten dat als het strafrecht verandert of aangepast wordt, er ook ander beleid op komt.’ Atria wil deskundigheidsbevordering aanmoedigen en de toevoeging aan het strafrecht kan volgens hen bijdragen aan het erkennen van femicide. ‘Als er een melding binnenkomt bij de politie en er wordt bijvoorbeeld een genderneutraal beleid gehanteerd, dan kan het gebeuren dat een bepaalde melding niet wordt herkend als iets wat kan leiden tot femicide.’ Ze noemt de femicide van Hümeyra, een zestienjarig meisje uit Den Haag dat vier keer aangifte deed en werd doodgeschoten op de dag dat zij haar vijfde aangifte wilde doen. ‘Dat zijn hele schrijnende gevallen waaruit blijkt dat dit dus gewoon niet wordt herkend.’

Römkens is ook van mening dat er in de maatschappij meer aandacht en kennis moet komen over femicide, en ook voornamelijk binnen de justitiële keten. ‘Het mooie en interessante aan de petitie van Atria is dat men probeert aandacht te vestigen op de aard en de ernst van het probleem, alleen het middel, een petitie, vind ik onhandig en overbodig.’

Römkens benadrukt het feit dat vrouwen in de privésfeer een groter risico lopen om te worden gedood door hun ex-partner dan mannen. ‘Dáár gaat het over.’

‘Een deel van het probleem is dat de signalen niet serieus worden genomen, ook door de politie.’ In sommige andere landen in Europa, bijvoorbeeld Spanje, is meer kennis. Bij Nederlandse professionals, zoals de politie, officier van justitie en rechter commissaris, moet meer expertise komen over risico’s en risicosignalen, zegt Römkens: ‘Zodat men adequater en eerder kan ingrijpen.’

Ook maatschappelijk gezien valt er in Nederland nog wel wat te halen. Myren: ‘In landen als Frankrijk, Italië en Spanje gaan vrouwen massaal de straat op als er weer een moord is gepleegd op een vrouw, dus ja, femicide is daar gewoon veel meer een erkend probleem.’ Atria heeft bovendien kritiek op manier waarop de Nederlandse media in vele gevallen verslag doet van femicide, legt Myren uit: ‘Ze blijven het een familiedrama noemen, of een uitspatting van liefde of woede, terwijl er gewoon heel veel patronen van geweld aan voorafgaan’.

Er is geen eenduidige verklaring waarom femicide in Nederland veel voorkomt. Het heeft deels te maken met hoe de samenleving in elkaar steekt, denkt Myren: ‘Bepaalde vormen van geweld lijken onschuldig, zoals een seksistisch grapje, maar werken ongelijkheid in de hand.’ Zo kan het van kwaad naar erger gaan. Het begint met een ‘grap’, en gaat verder met vernedering, bedreiging, stalking. ‘Dat zijn allemaal kleine stappen en patronen van geweld die door kunnen groeien tot mishandeling en uiteindelijk ook femicide als gevolg kunnen hebben.’

Uit onderzoek blijkt dat vrouwen het meeste risico lopen om gedood te worden in de periode net nadat de relatie verbroken is, zegt Myren. Het controleverlies dat een man kan ervaren wanneer zijn vrouw bij hem weggaat speelt vaak een rol in het plegen van femicide, licht Römkens toe: ‘De man ervaart het als een krenking dat zijn vrouw bij hem weggaat, omdat hij de grip verliest’. Ze vervolgt: ‘Vaak zie je een mengeling van boosheid en wraakgevoel omdat zij iets doet waar hij geen grip op heeft, maar ook een traditioneel masculien verlangen om controle over een vrouw te houden, en dan worden uitspraken gedaan in de sfeer van: “Als ik jou niet kan hebben dan mag een ander jou ook niet krijgen”. Myren: ‘Bewustzijn hierover is heel belangrijk, en dat hebben we in Nederland nog niet.’

Atria is geen juridische organisatie heeft de aanpassing in de wet beschreven in samenspraak met juridisch Bureau Clara Wichmann. Bureau Clara Wichmann was niet beschikbaar voor een reactie.

Foto bovenaan Mika Baumeister – Unsplash