Nederland heeft verreweg de meeste studenten met een bijbaan vergeleken met andere landen in Europa. Zeven op de tien werken naast hun studie blijkt uit onderzoek van Eurostat. Waarom werken Nederlandse studenten massaal?

Al zuchtend vertelt Sara Kruiter (21): ‘Het is een interne strijd waar je alleen maar stress van krijgt.’ Het is niet makkelijk voor velen, studeren zonder kopzorgen over geld. De student Human Resource Management werkt twee volle dagen bij Timing naast haar voltijdstudie. Dit is uit noodzaak, anders kan ze de huur niet betalen. Misschien moet er straks een halve dag bij, maar ze wil niet dat haar studieprestaties daaronder lijden. Ga je dan extra lenen en neem je de schuld voor lief, of ga je extra werken terwijl je daar eigenlijk geen tijd voor hebt?

In Nederland werkt 70% van de studenten, dat is opvallend hoog naast het Europese gemiddelde van 21%. Eurostat geeft aan dat institutionele factoren, culturele factoren en de hoeveelheid werkgelegenheid meespelen in het verschil. Ook zijn de verschillen van nationale studiesystemen enorm. Eurostat onderzocht studenten tussen de 15 en 29 jaar waarbij educatie en arbeid elkaar kunnen overlappen. Het gaat hier om deeltijd-, weekend- of studentenbaantjes. Maar er zijn meerdere redenen waarom er zo veel studenten werken.

Financieel noodzakelijk

Eva Zuurman (21) studeert Mondzorgkunde aan de Hanzehogeschool Groningen en stelt vol trots: ‘je mag het niet schoonmaken noemen, zeg maar reinigen.’ Mensen vragen stelselmatig aan haar: waarom zou je dat doen? ‘’Ja weet ik veel: ik vind het gewoon leuk!’’ Ze vindt het satisfying: en vergelijkt het met puisten poppen en ASMR, een plezierige, sensationele ervaring door bijvoorbeeld eetgeluiden of zacht gefluister. Maar nu is het vooral nog oefenen zonder daar wat centen voor te krijgen. Vandaar dat ze IJwitjes en nachoschotels rondbrengt bij Werkman, een hippe tent in Groningen met veel roze neonlichten en dancemuziek. Gemiddeld maakt Eva twintig uren in de week bij Werkman. Ze plant zichzelf zo veel mogelijk in als het kan. Omdat ze het leuk vindt, maar ook omdat studeren ‘fucking duur is.’

Ondanks dat velen een baantje hebben, hebben 400.000 jongeren tussen de 18 en 26 jaar ernstige geldproblemen. De hoge inflatie is ook de jongere generatie niet ontgaan. De energieprijzen stijgen immens, dat zorgt ervoor dat de huurprijzen van studentenkamers duurder worden. Boodschappen doen is ook niet meer kopen wat je lekker vindt. Eva’s huisgenoot doet nu weekboodschappen bij de Aldi, een ander koopt alleen nog maar de aanbiedingen bij de plaatselijke Plus. Het doet Eva pijn om te zien dat de crème fraîche van 80 cent naar 1,55 euro is gegaan binnen een paar maanden: ‘ik ga nu echt niet meer elke week wraps maken.’    

In vergelijking met een jaar eerder, zijn alle kosten gemiddeld met 14% gestegen bleek uit cijfers van het CBS. Een woordvoerder van het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) beaamt dat we nu in een wereld leven met de hoogste inflatie ooit. Daarbij komt het risico op een verhoogde rente op de lening nog bij. ‘Het zou ons daarom niet verbazen als deze factoren allemaal meespelen in het feit dat Nederlandse studenten veel bijverdienen’, aldus de woordvoerder van het ISO.

Joram van Velzen, voorzitter van de Landelijke Studentenvakbond (LSVb), is er wel zeker van: de omstandigheden zijn ontzettend moeilijk voor de studenten tegenwoordig qua inkomenspositie. De student is de helft van zijn of haar inkomen kwijt aan de verhoogde huurprijzen. Tel daar de inflatie, mogelijke rente, stijgende energieprijzen en de misgelopen kans op energietoeslag bij op: ‘We horen veel geluiden dat studenten daardoor een bijbaan nemen. Het is anders niet meer te betalen.’

Studeren is duur

Volgens het Nibud Studentenonderzoek 2021 betalen studenten gemiddeld 1032 euro aan vaste lasten per maand. Vanwege de gemiddelde inflatie van 14%, zal het dit jaar ongeveer uitkomen op 1176 euro. Samen met het collegegeld komt het neer op 1360 euro per maand. Geen wonder dat 7 op de 10 studenten naast hun studie vakkenvullen, bedienen of promotiewerk doen.  

Voor Eva’s studie Mondzorgkunde kwamen er ook nog eens allerlei onvoorziene kosten bij. 1000 euro voor instrumenten, 1000 euro aan boeken, een witte labjas en witte schoenen. Dat kwam bovenop de ruim 2000 euro studiekosten ‘Daar ging al mijn spaargeld’, zegt Eva.

Studeren in Nederland is erg duur vergeleken met andere Europese landen en wordt ook steeds duurder. In Scandinavië hoeven studenten geen collegegeld te betalen. Ook krijgen de studenten daar een gratis basisbeurs. Het kan ook erger, in Engeland en Amerika kunnen de kosten van een collegejaar oplopen tot tienduizenden euro’s per jaar. De hoogte van het collegegeld kan een reden zijn waarom zo veel Nederlandse studenten een bijbaan hebben.

Leenstelsel

De leenstelselgeneratie heeft het zwaar te verduren gehad. Waar eerst een basisbeurs zorgde voor een inkomen, moesten studenten vanaf 2015 een rentedragende lening afsluiten. In het studiejaar 2023/2024 komt de basisbeurs terug, het experiment van de overheid heeft gefaald. Maar de leenstelselgeneratie koopt hier niks meer voor. Ze krijgen een schamele compensatie van 1400 euro, terwijl het gemiddeld een verlies is van het tienvoudige.  

Eva voelt zich niet gehoord: ‘ziet het kabinet dit niet, of willen ze het niet zien?’ Per maand leent Eva er 500 euro bij. Dat is noodzakelijk. Ze is niet bang dat ze een hoge studieschuld krijgt, die heeft ze namelijk al. Al die uren in de bediening zorgen ervoor dat de cijfers op de bank niet nog donkerroder worden. Dat de basisbeurs straks weer wordt ingevoerd, vindt ze terecht, maar: ‘Ik voel me daardoor extra bedrogen tegenover de mensen die wel studiefinanciering kregen, en die dat straks krijgen. Het is gewoon oneerlijk.’

Het budgetinstituut NIBUD kwam met cijfers die aantonen dat de basisbeurs niet genoeg oplevert voor studenten met ouders die anderhalf keer modaal verdienen (55.000 euro). Door de alsmaar stijgende energieprijzen en inflatie zijn studenten straks genoodzaakt bij te lenen of een flinke bijbaan te nemen, volgens NIBUD. De student komt straks 255 euro per maand te kort. Daarvoor moet gemiddeld twaalf uur gewerkt worden. In deze berekening is er geen rekening gehouden met de inflatie, het bedrag komt nog hoger te vallen. Het ISO vindt dit bedrag van de nieuwe basisbeurs te laag. Het kabinet stelde tijdens Prinsjesdag voor om bedrag van de basisbeurs toch te verhogen.

Het voelt wrang aan voor de zogenoemde pechgeneratiestudenten. Ze krijgen te maken met kansenongelijkheid. Sara merkt dat bijna iedereen die ze kent inmiddels een torenhoge studieschuld heeft: ‘We zitten met z’n allen in hetzelfde schuitje.’ Met zijn allen klinkt wellicht overdreven, maar volgens het NIBUD is het aantal jongeren onder de 24 met schulden met 70% gestegen. In totaal bedraagt de studieschuld van heel Nederland ruim 24 miljard euro. Dit bedrag is in de afgelopen zes jaar verdubbeld.

De woordvoerder van het ISO: ‘We weten dat de student in Nederland het financieel gezien niet makkelijk heeft. Sinds de invoering van het leenstelsel in 2015 heeft de Nederlandse student verschillende klappen te verduren gehad. Zo komt de basisbeurs voor veel studenten te laat en gaat de compensatie voor de pechgeneratie waarschijnlijk laag uitvallen.’

Maar een bijbaan is niet alleen maar geld verdienen

‘Het is natuurlijk heel schrijnend als studenten zoveel blijken bij te verdienen omdat ze anders niet rond kunnen komen. Dat betekent dat het uit pure noodzaak is en deze studenten minder tijd over houden voor persoonlijke ontwikkeling’, aldus een woordvoerder van het ISO. ‘Tegelijkertijd zien wij dat een bijbaantje juist ook een invulling kan zijn van iemands persoonlijke ontwikkeling. Dit zijn vaak banen waar je veel sociale contacten opdoet. Ook komen studenten zo (soms voor het eerst) in aanraking met de arbeidsmarkt.’

Het is niet alleen maar werken voor je geld. Jongvolwassenen verdienen naast onvoorziene uitgaven dekken ook om leuke dingen te kunnen doen, blijkt uit cijfers van het CBS. Uitzendbureaus spelen hierop in. Er zijn nu zo veel baanmogelijkheden, dat recruiters alles in de strijd gooien om mensen te werven.

De voordelen van een bijbaan? Recruiter Wytse Punter verkoopt dit plaatje op dagelijkse basis, zo vloeien de woorden met gemak uit zijn mond. Het staat allereerst goed op je CV. Iemand die werkervaring heeft, wordt over het algemeen sneller aangenomen dan iemand die naast zijn studie alleen maar aan het feesten is. Je leert afhankelijk van de bijbaan verschillende competenties zoals: hoe ga je met mensen om, of heb je een 9 tot 5-mentaliteit. Ook kan je erachter komen wat voor werk je later wel of niet wil doen. ‘Sommige mensen komen erachter dat ze nooit meer achter een kantoorbureau willen zitten, anderen komen erachter dat ze graag mensen willen helpen.’

Een bijbaan kan ook ‘gewoon’ heel leuk zijn volgens Eva. Ze heeft er speciaal voor gekozen om de bediening in te gaan, ook al verdient het maar 10,80 per uur. Dat vindt ze jammer, maar als ze wilde ‘cashen’ zou ze wel bij de Appie de vakken kunnen vullen. Ondanks dat het zwaar is, heeft ze er wel een leuke tijd. Er zijn vaak borrels, ze mogen sluitbiertjes drinken en er werken leuke collega’s: ‘Dan ga ik liever rennen voor mijn geld.’

Dat zo veel studenten werken naast hun studie, is niet per se nieuw. Het gebeurt al jaren. Volgens Eurostat heeft dat onder andere te maken met de Nederlandse cultuur. Naast Nederland zijn bijbanen in IJsland, Zwitserland, Noorwegen en Denemarken ook in trek. Het is al een jarenlange traditie om als student in deze landen naast je studie te werken. In Oost-Europese landen zoals Hongarije en Bulgarije werken er nauwelijks studenten, simpelweg omdat er weinig werk is voor jongeren. In IJsland, Zwitserland, Noorwegen en Denemarken zijn bijbanen wel in trek, net zoals Nederland.

In Nederland volgen veel studenten een duale opleiding, waar je studeert en leert door te werken tegelijkertijd. Bij veel associate degrees wordt er duaal onderwijs aangeboden wat meer praktijkgericht is. Bijna 20.000 studenten doen een associate degree, een flinke stijging ten opzichte van een aantal jaar eerder. Vandaar dat mensen op zeer jonge leeftijd al op zoek zijn naar een baan. Het is onderdeel van hun opleiding. De leeftijd in Nederland ligt ook veel lager om je eerste baantje te nemen.

Diplomafabrieken

Op twitter wordt veel gesuggereerd dat het schoolsysteem wellicht te makkelijk is, welke student studeert daadwerkelijk 40 uur per week? Is het uit financiële noodzaak dat studenten zo veel werken of bestaat Nederland uit een tal diplomafabrieken en hebben ze simpelweg meer tijd? Recentelijk bewijs mist hiervoor: in 2009 bleek dat studenten gemiddeld 31 uur studeren in plaats van de 40 uur die ervoor staat. Een lage werkdruk klinkt voor Eva wel bekend. Ze denkt dat het schoolsysteem te makkelijk is. Gemiddeld komt ze lang niet aan de 40 uur voltijd: ‘Alleen als ik in die week een tentamen heb misschien.’ Van Velzen geeft aan dat hij juist het tegenovergestelde veel hoort. De werkdruk ligt eerder te hoog dan te laag. Volgens hem hebben Nederlandse studenten gemiddeld meer lesweken dan bij andere hogescholen in Europa: ‘Er zou meer rust en ruimte moeten komen voor studenten. Het gaat ten koste van studenten hun welzijn.’

Eva merkt dat ze steeds vaker nee moet verkopen aan vriendinnen. Ze moet nu drie keer nadenken voordat ze een terrasje pakt, of uit lunchen gaat. Eva: ‘Toen ik thuis woonde, hoefde ik er niet eens over na te denken.’ Het NIBUD geeft aan dat als studenten thuis blijven wonen, ze het financieel makkelijker hebben. Of Eva er ooit aan gedacht heeft om weer thuis te gaan wonen om geld te besparen? ‘Nee, nooit. Verschrikkelijk. Dan maar skeer.’