Mirthe Heijink

In tijden van luid klimaatprotest en polarisatie zoekt kunstenares Gabriela Milyanova met haar klimaatadaptieve kunst de verbinding op. Welke rol speelt kunst volgens Milyanova in tijden van een klimaatcrisis? ‘Het gaat niet enkel om protesteren. Kunst kan meer doen, kunst activeert’.

‘Een collega van mij was aanwezig bij de klimaatprotesten van Extinction Rebellion afgelopen week’, vertelt de jonge kunstenares Gabriela Milyanova (26). ‘Gelukkig is hij niet gearresteerd’. De 768 arrestaties van klimaatdemonstranten die afgelopen week de A12 blokkeerden hebben indruk gemaakt op Milyanova. ‘Het is een raar idee dat de consequenties voor klimaatdemonstranten die een snelweg blokkeren, veel groter zijn dan voor boeren die een snelweg blokkeren.’

Milyanova is geboren in Bulgarije maar legde de basis voor haar carrière als kunstenares in Groningen aan kunstacademie Minerva. Tijdens haar studententijd werd ze gegrepen door de problemen rondom klimaatverandering. Niet begrijpend waarom de kunstopleiding geen aandacht schonk aan de relatie tussen kunst en sociale impact, besloot Milyanova zelf vakken te ontwerpen over kunst en klimaatverandering.

‘Mijn grootste passie is het samenbrengen van mensen. Vooral op het gebied van klimaatverandering.’ Met haar kunst hoopt de kunstenares uitersten in het klimaatdebat te overbruggen. ‘We leven allemaal in grote onzekerheid momenteel. De vraag is hoe we sámen kunnen omgaan met de gevolgen van klimaatverandering.’

Hoe zie jij de rol van kunst in klimaatprotesten?
‘Kunst kan op veel verschillende manieren een rol spelen in het klimaatprotest. Denk bijvoorbeeld aan kunstenaars die posters voor protesten ontwerpen of beeldende kunst dat aanzet tot bewustwording. Kunst heeft verschillende uitingsvormen. Al deze vormen spelen een belangrijke rol in klimaatprotest. Ik zie zelf vooral kracht in activistische kunst. Het gaat niet enkel om protesteren. Kunst kan veel meer doen, kunst activeert; het kan mensen samenbrengen, een gesprek opstarten en zo groepen in beweging zetten.’

Wat is impactvoller in het creëren van klimaatbewustwording. Protesten zoals die van Extinction Rebellion afgelopen week, of kunst?
‘Ik denk niet dat het hier om een keuze maken gaat. Er is niet één ultiem middel, het gaat om de parallel tussen beide vormen. Het is heel goed dat er nu protesten plaatsvinden. Zonder demonstranten zouden er veel minder mensen op de hoogte zijn van klimaatverandering en duurzaamheid. Maar wat vooral kunst al eeuwen heel goed doet, is dat het emoties oproept bij mensen. Het zien van een schilderij, sculptuur of andere vorm van beeldende kunst raakt mensen. Kunst komt binnen op een veel diepere laag dan schreeuwende demonstranten doen.’

Je noemt je kunst ‘Klimaatadaptieve kunst’. Wat betekent klimaatadaptieve kunst voor jou?
‘Ik denk dat de meeste mensen klimaatkunst zien als iets fysieks. Een beeld, afbeelding of iets anders kunstzinnigs wat tastbaar is. Zelf ben ik ervan overtuigd dat klimaatkunst ook andere vormen kan aannemen. Het samenbrengen van mensen kan ook worden gezien als kunstvorm.
Klimaatadaptieve kunst gaat voor mij om het betrekken van burgers in gesprekken over klimaatverandering. Het creëren van een plek waar gesprekken kunnen plaatsvinden staat hierbij centraal. Ik zou wat ik doe willen omschrijven als een performatieve kunstvorm. Met mijn klimaatadaptieve kunst wil ik mensen in staat stellen om creatief betrokken te raken bij het klimaatvraagstuk.’

Kun je een voorbeeld noemen van hoe dit tot uiting komt in jouw werk?
‘In het kader van het Let’s Gro festival in Groningen heb ik in 2021 samen met Lambert Kamps en Emily Wortel gewerkt aan het project What do you feel when you look into the future. Voor dit werk hebben we vijfhonderd inwoners van de stad Groningen gevraagd wat ze voelden als ze aan de toekomst dachten. De grote variatie aan antwoorden hebben we gevisualiseerd in het kunstobject. Vervolgens hebben we de inwoners uitgenodigd om het object te ervaren. Het object creëerde zodoende een plek dat gesprekken aanwakkerde. Kunst kan zo onderdeel zijn van klimaatactivisme.

Gabriela Milyanova (rechts op instalatie) en het werk ‘What do you feel when you think of the future’

In 2022 heb je samen met 17 andere creatieve innovators de internationale klimaatconventie COP27 bijgewoond. Wat was jullie rol hier?
‘COP27 is een enorm grote bijeenkomst. Veel wereldleiders, onderzoekers, ngo’s en onderzoeksinstituten zijn aanwezig om te praten over hoe we met klimaatverandering moeten omgaan. Wij hadden een plek toegewezen gekregen om te tonen hoe kunst en design kunnen bijdragen aan oplossingen. Nog beter was geweest als we een plek aan tafel hadden gekregen om daadwerkelijk mee te praten.’

Zou kunst een grotere rol moeten spelen in politieke besluitvormingen met betrekking tot de klimaatcrisis?
Absoluut. Ik merk dat kunstenaars, ontwerpers en creatievelingen erg sterk zijn in het betrekken van mensen. Ik denk dat als kunstenaars mee worden genomen in de gesprekken aan tafel, dit kan leiden tot een hogere betrokkenheid van burgers in klimaatadaptatie. Daarnaast denk ik dat kunst en design van toegevoegde waarde kan zijn in het bedenken van oplossingen. De klimaatuitdaging vraagt niet alleen om een technisch, wetenschappelijk en beleidsperspectief, maar ook om creatieve manieren van denken. De klimaatcrisis van nu vraagt om een stukje extra verbeelding.’