Door Christa van Norel en Deborah Fidder
Het is de nacht van 22 mei 2015. Geerte Piening is met haar vriendinnen wezen dansen in de Chicago Social Club in Amsterdam. Onderweg naar huis moet ze plassen en besluit ze haar blaas te legen in een steeg. De politie betrapt haar op heterdaad: ze ontvangt een boete van 140 euro voor wildplassen. Piening spant een rechtszaak aan, de rechter besluit dat Piening een urinoir had moeten opzoeken. Na deze uitspraak volgt een storm van verontwaardiging in de media, Piening is ineens een toonbeeld van een onderbelicht probleem: er is een tekort aan openbare toiletten.
Voor de Maag Lever Darm Stichting is dit het moment om de Toiletalliantie op te richten. De Toiletalliantie heeft als missie om voor 2023 voldoende openbare toiletten in Nederland te hebben en bestaat inmiddels uit twintig verschillende organisaties. De situatie rondom Piening heeft namelijk laten zien dat het probleem groter is dan alleen voor mensen met buik- of blaasproblemen: iedereen moet naar het toilet kunnen.
Volgens de Maag Lever Darm Stichting is er een tekort aan openbare en opengestelde toiletten in Nederland. We zien echter wel een flinke stijging in de afgelopen jaren, zo vertelt Ivo Thonon van de Maag Lever Darm Stichting en oprichter van de Toiletalliantie. Toen de Toiletalliantie begon in 2017 telde de HogeNood app – een app waarin alle openbare en opengestelde toiletten in geregistreerd staan – ongeveer 3500 toiletten, inmiddels is dat aantal meer dan verdubbeld met 7800 toiletten. Toch is dit aantal nog lang niet genoeg: recent onderzoek laat zien dat 81% vindt dat er onvoldoende openbare toiletten zijn. Veel omliggende landen doen het beter dan Nederland. Zo ook Frankrijk: er zijn daar in verhouding al meer openbare toiletten die vierentwintig uur per dag open zijn dan alle opengestelde toiletten in Nederland bij elkaar.
De HogeNood app
Het probleem zit niet alleen in het tekort aan openbare toiletten, ook het vinden van toiletten kan soms lastig zijn. De HogeNood app biedt hier de oplossing voor: op basis van de locatie kunnen gebruikers snel en makkelijk zien waar in de buurt een openbaar of opengesteld toilet is.
Frédérique Wernik (22) uit Nijmegen
Frédérique Wernik woont in de gemeente Nijmegen. Ze heeft verpleegkunde gestudeerd en is nu aan het werk in de kindzorg. Het tekort aan openbare toiletten heeft veel invloed op haar studentenleven gehad. “Ik vind het raar dat de overheid er niets aan doet.”
“Ik heb altijd een noodtoiletje in de auto.”
In hoeverre heeft een tekort aan openbare toiletten invloed op uw dagelijkse leven?
“Ik heb last van het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS), dit uit zich bij mij in diarree-aanvallen. Soms moet ik ineens binnen twee minuten naar het toilet. Het heeft vooral impact op mijn sociale leven. Ik voel me vaak niet veilig en ben bang dat het verkeerd gaat, en niet op tijd een toilet kan vinden. Het gaat nooit zorgeloos. Ik ben een jaar of drie heel weinig buiten geweest. Activiteiten weiger ik vaak of zeg ik af uit angst dat er geen toilet in de buurt is. Ik durfde bijvoorbeeld ook niet in een studentenhuis te gaan wonen, bang voor de gedachte dat de wc bezet zou zijn door een van mijn huisgenoten. Vaak ervaar ik stress en schaamte, en door mijn aandoening voel ik me ook wel eenzaam. Ik heb er wel mijn eigen oplossingen voor verzonnen, zo was er een tijd dat ik veel diarreeremmers slikte en heb ik altijd een noodtoiletje in mijn auto.”
Zijn mensen op de hoogte van dit probleem denkt u?
“Ik denk dat er heel veel taboe heerst om dit onderwerp. Zelf heb ik het alleen verteld aan mijn ouders, mijn vriend en twee beste vrienden. Ik heb deze vrienden zelfs wel eens meegenomen naar het ziekenhuis, omdat ze de ernst eerst niet begrepen. Het is denk ik moeilijk om de situatie te begrijpen als je het zelf niet meemaakt. Ik denk dat het goed zou zijn als er meer aandacht zou zijn voor de ziekte. Maar ik denk ook dat meer openbare toiletten beschikbaar stellen een eerste stap in de goede richting zou zijn.”
Gemeentelijk beleid
Het beleid rondom openbare toiletten ligt bij gemeenten. Het kost veel tijd en moeite om hier meer aandacht voor te krijgen, vertelt Ivo Thonon van de Toiletalliantie: “We moeten gemeente per gemeente benaderen. Vorige week heb ik bijvoorbeeld een paar uur besteed aan een brief naar de raadsleden in Doesburg. Dan heb je dus alleen Doesburg nog maar. En dan is het hopen dat de raadsleden er daadwerkelijk wat mee gaan doen.”
Veel gemeenten zien het probleem niet in. Volgens Thonon ligt dit aan het taboe rondom toiletgebruik: “Op een feestje vertel je bijvoorbeeld niet dat je afgelopen week weer geen toilet kon vinden en het daarom maar in de bosjes deed. Mensen praten niet snel over hun toiletgebruik en kloppen met dit probleem niet zo snel aan bij de gemeente.” Dus daarmee is er een onderbelicht probleem: gemeenten reageren alleen op actieve klachten, en bijna niemand stelt de passieve vraag of er meer toiletten nodig zijn.
De HogeNood app houdt ieder jaar rondom de Wereld Toilet Dag op een ranglijst bij wat de meest toiletvriendelijke gemeenten van Nederland zijn. Onderstaande kaart geeft de resultaten van 2021 weer en laat zien dat er nog veel gedaan moet worden. Weinig gemeenten scoren met een voldoende, en er is geen gemeente die hoger scoort dan 751 op schaal van 1 tot 1000.
Bij sommige gemeenten is een vooruitgang te zien, bijvoorbeeld in de gemeente Roosendaal. In 2020 stond de gemeente met een schamele 327 punten op plek 282. Afgelopen jaar is de gemeente met 700 punten gestegen naar plek 17. Vijf gemeenten scoren helemaal geen punten, waaronder de gemeente Rozendaal. Bij navraag bij de gemeente is er geen reactie.
Nicole van den Heuvel (52) uit Venlo
Nicole van den Heuvel is cateringmedewerkster en woont in de gemeente Venlo. De gemeente Venlo kent weinig openbare toiletten, daar moet volgens haar verandering in komen. “Ik heb een berichtje gestuurd naar de gemeente, maar helaas heb ik geen reactie ontvangen. Ik heb zelfs aangeboden dat ik wel de toiletjuffrouw van Venlo wil worden.”
In hoeverre heeft een tekort aan openbare toiletten invloed op uw dagelijkse leven?
“Ik kan niet zomaar zorgeloos het centrum in. Ik heb last van anuskanker, waardoor ik erg vaak naar het toilet moet. Mijn klachten bestaan uit buikpijn, diarree en het niet kunnen ophouden van mijn ontlasting. Ik heb dan geen tijd om vijf minuten te wachten, laat staan om te zoeken naar een openbaar toilet. Om deze reden blijf ik liever thuis. Naast dat het me lichamelijk aantast, heb ik er ook psychisch last van. Dit uit zich in angst en paniek, waardoor het probleem nog groter wordt. Het idee hebben dat het verkeerd kan gaan, maakt naar buiten gaan nog akeliger. Uit voorzorg heb ik altijd een washandje, luier en schone kleding bij me.”
“Ik heb zelfs aangeboden dat ik wel de toiletjuffvrouw van Venlo wil worden.”
Zijn mensen op de hoogte van dit probleem, denkt u?
“Er is niet genoeg aandacht voor dit probleem. Ook vind ik dat er vanuit artsen beter advies gegeven moet worden: ik heb veel zelf moeten uitzoeken. Zelf ben ik heel open over mijn aandoening: ik ervaar geen taboe of schaamte. Ik geef ook tips aan andere mensen, vaak aan mensen die zich er nog voor schamen. Het is belangrijk om erover te praten en om gewoon naar buiten te gaan. Dat geef ik anderen mee.”
Medisch Toiletpas
Verschillende stichtingen en organisaties zetten zich in tegen het tekort aan openbare toiletten, zo ook Stichting Medisch Toiletpas. Met een toiletpas kunnen buik- en blaaspatiënten gratis gebruik maken van openbare en niet-openbare toiletten. Het doel van de stichting is zoveel mogelijk toiletten gratis toegankelijk te stellen voor mensen die de toiletpas aanschaffen. Het aanschaffen zelf is niet gratis: een pas kost €15,95 per kalenderjaar.
De kosten van de pas gaan deels naar reclamemateriaal zoals flyers en raamstickers die gebruikt worden om meer bekendheid te krijgen. Een ander deel van de kosten gaat naar de verplichte tussenkomst van een arts of verpleegkundige bij aanvraag van een pas. “De kosten zijn daarnaast een goede drempel tegen misbruik van mensen die denken dat de Medisch Toiletpas wel handig is, maar eigenlijk niet nodig hebben,” aldus Carola Boutier, penningmeester van de Stichting Medisch Toiletpas.
De Maag Lever Darm Stichting werkt niet samen met de medische toiletpas vanwege de kosten die aan de pas verbonden zijn. “Het pasje heeft een verdienmodel,” aldus Ivo Thonon. “We werken bijvoorbeeld wel samen met de HogeNood app, want die is gratis voor iedereen. De app wordt gefinancierd door gemeenten en zo zou het moeten zijn.”
Thonon stelt daarnaast dat de medisch toiletpas geen officiële status heeft: “Het is niet wettelijk erkend en wordt eigenlijk ook niet altijd herkend door winkelpersoneel of horeca, omdat de stichting vrij onbekend is.” Volgens onderzoek vanuit de Stichting Medisch Toiletpas zelf is het aantal pashouders dat wordt toegelaten tussen de 85 à 90%.
Walburgis Meijers (66) uit Groningen
Walburgis Meijers is beeldend kunstenaar en docent kunstzinnige vorming en creativiteitsontwikkeling. De gemeente Groningen kent weinig openbare toiletten, en voor Walburgis is dit een probleem. Wel weet zij ondertussen plekken te vinden waar ze naar het toilet kan als de nood hoog is.
In hoeverre heeft een tekort aan openbare toiletten invloed op uw dagelijkse leven?
“Ik heb last van een verzakking van mijn baarmoeder, waardoor er druk op mijn blaas zit. Mijn blaas is zwakker, en daardoor moet ik vaker naar het toilet. Het voelt alsof ik een beperking heb. Je kan bijvoorbeeld niet zomaar met de bus omdat die geen openbaar toilet bevat. Als ik naar het centrum ga probeer ik meestal toch in een winkel te vragen of ik naar het toilet mag, vaak word je dan alsnog geweigerd. Op een gegeven moment weet je wel op welke plekken je naar het toilet kunt op bekende locaties. Alleen is het niet altijd mogelijk.”
“Mensen moeten er vaak om lachen, terwijl het een vervelend probleem is.”
Zijn mensen op de hoogte van dit probleem denkt u?
“Nee, ik denk het niet. Mensen vinden het een vervelend onderwerp om over te praten, en daarom blijft het onuitgesproken. Ook moeten mensen er vaak om lachen, terwijl het een vervelend probleem is. Het hebben van een darmprobleem bijvoorbeeld is een ernstige aandoening.”
Waar ligt de oplossing?
Als het aan de Toiletalliantie ligt, voert Nederland het Nieuw Zeelandse model in waarbij de toiletnorm wettelijk verplicht is voor gemeenten. Dat houdt in dat er op elke 500 meter een toilet bereikbaar moet zijn. En, vult Ivo Thonon aan: “Doorbreek het taboe door erover te praten. En klaag bij de gemeente.”
Nieuws van Groninger MA Journalistiekstudenten 