Al jaren wordt geroepen dat jongeren door de komst van social media minder zijn gaan lezen. Maar juist door TikTok, een van de grote afleiders, slaan jongeren vaker een boek open. 

Een jonge vrouw zit met een boek in bed. Ze is zichtbaar geëmotioneerd. “It’s so beautiful” zegt ze, terwijl de tranen over haar wangen lopen. De vrouw bladert door de laatste bladzijden van het boek. Jammerend leest ze de laatste zin voor, waarna ze nog harder begint te huilen. Deze video op TikTok, met inmiddels meer dan 645 duizend likes, is een typisch voorbeeld van een nieuwe trend: BookTok. 

BookTok is het boekenhoekje op het sociale medium TikTok. Sinds de eerste lockdown in 2020 delen jongeren op TikTok hun boekentips met de hashtag #BookTok. In korte video’s geven ze hun mening over een boek of raden ze een boek aan. En met succes: de hashtag is inmiddels al 47,4 biljoen keer gebruikt en bekeken. Door deze trend lijkt lezen weer helemaal in trek te zijn bij jongeren tussen de 12 en 20 jaar. 

De trend is inmiddels overgewaaid naar Nederland. En dat merken boekenwinkels en uitgeverijen: de boeken die vaak op TikTok verschijnen vliegen over de toonbank. Wie een boekhandel binnenstapt zal dan ook al snel tegen een speciale ‘BookTok-tafel’ aanlopen: een tafel vol met populaire BookTok-titels zoals The Midnight Library of Normal People.

Jongeren lezen minder
Op het eerste gezicht is BookTok een positieve ontwikkeling, aangezien het aantal jongeren dat regelmatig een boek leest al jaren afneemt. Hoewel bijna alle jongeren aangeven lezen belangrijk te vinden, ziet slechts een derde van deze jongeren zichzelf als ‘echte lezer’ en vindt bijna de helft van de jongeren het niet leuk om een boek te lezen. Dat blijkt uit onderzoek van Stichting Lezen uit 2021 onder 525 jongeren tussen de 12 en 20 jaar. 

Concurrentie
Hoe dat kan? Volgens Stichting Lezen speelt de concurrentie van social media, games en series een grote rol. Ook voor jongeren met een hoge leesmotivatie is het lastig om de verleidingen van bijvoorbeeld videogames te weerstaan: ze komen vaak niet aan het lezen van boeken toe, terwijl deze jongeren dat wel graag zouden willen.

De jongere generatie vindt boeken in verhouding tot series bovendien vaak ouderwets. Ze geven aan dat ze verhalen via series beter beleven dan in een boek en dat de thema’s van de series vaak beter aansluiten op de jongeren dan de boeken die ze kennen. Daarnaast kijken jongeren liever een serie omdat dit minder concentratie vraagt dan lezen en er bij een serie minder een beroep wordt gedaan op de verbeelding. 

Lezen naast de leeslijst
Het beeld van het leesgedrag van jongeren ligt wel iets genuanceerder, vertelt Rozemarijn Visser van Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB). “Er wordt vaak gezegd dat jongeren bijna niet lezen, maar dat is eigenlijk niet helemaal waar. Als je kijkt naar het leesgedrag van jongeren is het een beetje fifty-fifty verdeeld. Er zijn jongeren die vinden dat lezen te veel inspanning kost, maar ook jongeren die wel lezen en die daadwerkelijk inzien dat lezen ontspanning kan bieden.”

Volgens Rozemarijn Visser van het CPNB willen jongeren dus best lezen, maar geven ze aan dat ze geen boeken kunnen vinden die bij ze passen. “Jongeren komen gewoon niet zo vaak in aanraking met boeken, naast de verplichte boeken op school.” En dat is waar #BookTok uitkomst kan bieden.

Bookstagram
De boekentrend op social media is niet helemaal nieuw: op Instagram gebeurt onder de noemer van #bookstagram iets soortgelijks. Jongeren die van lezen houden, delen hun boekentips op hun speciale Bookstagram-accounts. Het effect hiervan is aanzienlijk kleiner dan op BookTok. Visser legt uit: “Als je op Instagram niet actief naar dit soort accounts zoekt, kom je het niet snel tegen. Bij TikTok is dat anders.” 

Volgens Visser komen mensen op TikTok sneller in aanraking met boeken, waardoor het beter aanslaat dan Instagram. Op TikTok kunnen mensen filmpjes plaatsen van 15 tot 300 seconden. De app heeft een for you page, waarop aanbevolen video’s verschijnen op basis van likes. Hierdoor is het makkelijker om veel bereik te genereren zonder veel volgers. Dit maakt ook dat tijdens het scrollen ineens #BookTok-filmpjes kunnen verschijnen en jongeren dus sneller op boeken worden gewezen.

Vergeten hoe leuk lezen kan zijn
Jongeren geven zelf ook aan dat BookTok aanspoort tot lezen. Zo is de 14-jarige scholier Janneke Wilbrink door TikTok weer op het idee gekomen om meer Young Adult-boeken te lezen “Ik las vroeger best veel boeken, maar ik vergat eigenlijk hoe leuk lezen kan zijn.” Ze kijkt het liefst naar de recommendations: “Ik vind het altijd leuk om te zien wat andere mensen van boeken vinden en ze daarna zelf te lezen om te kijken of ik er ook zo over denk.” 

Het laatste boek dat ze heeft gelezen was Aristoteles & Dante ontdekken de geheimen van het universum van Benjamin Alire Sáenz, ontdekt via Tiktok. “Nu ik weer begonnen ben met lezen, vind ik het super leuk om helemaal in mijn eigen wereldje te zitten.” 

Story Time
Wie een halfuur tussen de BookTok-filmpjes scrolt zal verschillende soorten boekrecensies tegenkomen. Zo filmen jongeren verschillende boeken die ze aanraden met achtergrondmuziek en tekst in beeld, of geven ze een pitch over één specifiek boek zoals hierboven. Een andere manier is ‘story time’, waarbij iemand een persoonlijk verhaal deelt. Pas aan het einde van de video, wanneer de kijker is meegesleept door het verhaal, blijkt dat het verhaal geacteerd is en dat het gaat om de plot van een boek. 

#BookTok of #BoekTok?
Veel van de boeken die op TikTok verschijnen komen uit Amerika of Groot Brittannië en zijn dan ook Engelstalige Young Adult-boeken. Dat is een goede eerste stap, vindt Visser: “Kijk, het CPNB heeft de focus op het Nederlandstalige boek, maar het is natuurlijk heel mooi om te zien dat er een nieuwe leescultuur ontstaat. Als je eenmaal leest, wordt de stap om andere boeken te lezen gewoon kleiner.”

De trend krijgt steeds meer bekendheid in Nederland. De hashtag #booktok wordt steeds vaker vertaald naar #boektok. Meerdere Nederlandse boekfanaten maken accounts op TikTok aan. Zo heeft Antina van der Veen het account @boektokkers opgericht, waarbij verschillende ‘boektokkers’ reviews geven van uitsluitend Nederlandstalige boeken. Inmiddels heeft het account bijna tienduizend volgers.

Van der Veen: “Nederlandse uitgevers die wat met TikTok willen doen, lopen tegen het probleem aan dat de meeste Booktokers hun video’s in het Engels maken. In januari heb ik Nederlandse en Vlaamse uitgevers benaderd of zij interesse hadden in dit collectief dat zich alleen op het Nederlandstalige boek richt, en de belangstelling was overweldigend.”

Uitgeverijen sturen hun recensie-exemplaren steeds vaker door naar Nederlandstalige boektokkers. Maar niet van elk boek wordt een BoekTok gemaakt, vertelt Van der Veen: “Als er geen interesse is in een boek, en dat komt regelmatig voor, dan bedanken we de uitgever en maken we er geen TikTok over.” Ook zijn bepaalde onderwerpen niet zo passend, bijvoorbeeld boeken over opvoeding, legt ze uit. “De Boektokkers zijn nog niet in die levensfase, dus ook die boeken behandelen we niet.” 

Steeds meer Nederlandse auteurs zijn zelf ook op TikTok te vinden, zoals Kluun. Ze brengen hun eigen boeken onder de aandacht, geven tips voor de leeslijst op middelbare scholen of geven antwoord op vragen van hun volgers. Ook TikTokaccounts van boekhandels en bibliotheken schieten als paddenstoelen uit de grond, allen met als doel jongeren enthousiast te maken over lezen.   

Het effect van #BookTok
Dat #BookTok en de Nederlandse vertaling ervan aanslaan onder jongeren, is gezien het aantal likes en views overduidelijk. Maar heeft het ook echt effect op het leesgedrag van jongeren? Volgens Visser van het CPNB is het nog te vroeg om echt een verschil in cijfers uit te drukken. Wel zijn de verkoopcijfers van buitenlandse Young Adult-boeken aanzienlijk gestegen. 

De omzet en afzet van buitenlandse kinderboeken, waaronder Young Adult, is volgens Visser sinds 2017 verdubbeld. Daarnaast zijn er in 2021 15% meer unieke anderstalige titels verkocht dan in 2020. “Dit zijn vooral Engelstalige boeken. Ik kan natuurlijk niet met zekerheid zeggen dat dat door BookTok komt, maar ik denk wel dat het er iets mee te maken heeft. En dat is goed nieuws.”

BookTok-tafels
De boekhandels zelf merken ook dat er veel meer Young Adult-boeken worden verkocht, met het vermoeden dat dit door BookTok komt. In steeds meer boekhandels wordt hierop ingespeeld met een ‘as seen on TikTok’-tafel: een tafel vol met specifieke BookTok-titels. Ook in boekhandel Van der Velde in Groningen is een dergelijke boekentafel te vinden. 

Het idee voor de tafel ontstond ongeveer een half jaar geleden. De tafel begon vrij klein, maar volgens verkoopster Ingrid Sibum breidt het idee zich steeds verder uit. “We dachten aan het begin dat we het maar even rustig aan moesten doen, want wie weet is het gewoon een fase. Maar we merken echt dat we steeds meer verkopen. Sinds een maand is het echt ontploft.” 

Op de tafel liggen Engelstalige boeken, voornamelijk Young Adult, maar ook (romantische) literatuur en boeken over mythologie. “Ondanks dat er inmiddels al wel wat Nederlandse vertalingen in de winkel liggen, is het toch het Engelstalige dat het beste verkoopt,” vertelt Sibum. 

Soms komen de jongeren, variërend van een jaar of 12 tot in de 20, met een screenshot van een BookTok-filmpje naar een van de verkopers toe. Maar jongeren weten volgens Sibum precies waar ze moeten zijn. “De tafel staat heel prominent in de winkel en eigenlijk liggen alle titels die op dit moment populair zijn op Tiktok daar wel op, dus de jongeren weten zich over het algemeen zelf goed te redden.” En dat is te zien: bij de tafel staan twee jonge meiden, allebei door boeken te bladeren.