De bodem van de stad Groningen is rijk aan geschiedenis. Vooral bij bouwwerkzaamheden komen archeologen vondsten tegen in een bodem die voornamelijk bestaat uit afval. 

Door: Marcia de Keijzer en Brenda van der Laan

Wie op een willekeurige plek een behoorlijk gat zou graven in de grond, doet met een beetje mazzel een archeologische vondst. Maar wie dat in Groningen doet, vergroot de kansen: de bodem van de binnenstad zit namelijk vol historie. In de binnenstad is het ‘altijd bingo’, vertelt stadsarcheoloog Gert Kortekaas. “Elke schop in de grond is raak.” 

Eerder deze week was het weer raak: een nieuwe archeologische ontdekking erbij voor de binnenstad van Groningen. Zeven schedels en twee complete menselijke benen zijn maandag aangetroffen bij graafwerkzaamheden tijdens een waterleidingproject onder het Martinikerkhof. Ontdekkingen als deze dragen bij aan de historische kennis over de stad, bijvoorbeeld over de oude grenzen van de begraafplaats. Vooral bij werkzaamheden – zoals die van afgelopen week – waarbij kabels of leidingen worden verlegd, ‘kom je van alles tegen’, vertelt Gert Kortekaas, stadsarcheoloog van Groningen. Hoe kan dat? En wat is er te vinden in de bodem van de binnenstad?

‘Alles wat gangbaar is, vinden we’

Scherven van potten en pannen, bakstenen funderingen uit allerlei periodes – al vanaf de middeleeuwen -, botten, hout, leer en pitten en zaden: ‘alles wat gangbaar is, vinden we’, vertelt Kortekaas. De archeologische vondsten in de stad zijn veelal van algemene aard, legt Jasper Huis in ’t Veld, archeoloog en projectleider bij RAAP Archeologisch Adviesbureau, uit. Het adviesbureau wordt ingehuurd door projectontwikkelaars of overheden zodra er plannen zijn om in de bodem te gaan graven. Archeologisch onderzoek uit laten voeren voorafgaand aan zulke bouwplannen en archeologisch toezicht houden tijdens is door regelgeving verplicht. Als er iets ontdekt wordt, worden de bouwplannen stilgelegd en kunnen archeologen aan de slag. 

Huis in ’t Veld werkte mee aan verschillende projecten in Groningen, bijvoorbeeld bij de bouw van het Forum. Die opgraving was een grote. Archeologen hebben toen aangetoond dat de basisstructuur van het wegenpatroon zoals we dat nu kennen in de binnenstad, al heel lang in grote lijnen hetzelfde is: de Herestraat en Oosterstraat liggen al zo’n 1000-1200 jaar op dezelfde plek. 

Groningen op oud stadsafval

Voordat ergens de schop in de grond wordt gezet, bekijken archeologen een beleidskaart die aangeeft welke regio’s in het land een hoge, gemiddelde en lage verwachting hebben wanneer het aankomt op het vinden van archeologische resten. Die verwachting is in de binnenstad van Groningen hoog, vertelt Huis in ’t Veld. “Groningen is een oude stad die sowieso al bijna 1000 jaar bestaat. Er zit veel historie in de grond. Vroeger woonden hier mensen met hun beesten en alle rommel die ze daar verzamelden. Die rommel werd niet afgevoerd zoals we dat nu wel doen”, vertelt Huis in ’t Veld. Langzaam ontstond op die manier een pak van twee tot drie meter afval: “Archeologische resten, zoals bouwresten en waterputten zijn bewaard gebleven in dat pakket met oud stadsafval.” 

Volgens Huis in ’t Veld ‘wemelt’ het daarom van de archeologische resten in de binnenstad. Het meeste wat gevonden wordt, is stuk en ‘wel echt afval’, vertelt hij. De scherven die worden gevonden zijn soms wel 1000 jaar oud. Soms zitten er oude munten tussen, en heel soms complete voorwerpen. Bij plekken als de Martinikerk kom je een ‘compleet grafveld’ tegen met houten kisten en menselijke skeletresten, vertelt hij. 

In de bovenste meter tot halve meter van de bodem in Groningen, worden tegenwoordig veel kabels en leidingen voor het riool aangelegd. Daar valt volgens Huis in ’t veld niet veel te vinden. “Maar zodra je daaronder komt, vind je bijna altijd een archeologische laag.” 

En dan?

Bij vondsten is het van groot belang dat alles goed gedocumenteerd wordt, vertelt stadsarcheoloog Kortekaas. Er worden tekeningen gemaakt van de voorwerpen, aantekeningen gemaakt van de omstandigheden en de vondst wordt dan meegenomen voor verder onderzoek. Alle informatie wordt centraal opgeslagen bij de gemeente. Ieder jaar komt een nieuw jaarboek (Hervonden Stad en Land) uit waar grofweg instaat wat er dat jaar is opgedolven. De meeste archeologische vondsten uit Groningen worden na onderzoek opgeslagen in de Gemeentelijke Bewaarplaats voor Bodemvondsten, aan de Westersingel in Groningen. 

De toekomst van het verleden

Voor Huis in ’t Veld staan nog geen nieuwe grootschalige opgravingen in de binnenstad van Groningen op de planning. Maar hij kan zich voorstellen dat archeologen binnenkort nieuwe ontdekkingen doen tijdens de herinrichting van de Grote Markt. De herinrichting is een kans voor archeologen om meer informatie te winnen, omdat zij afhankelijke zijn van zulke bouwplannen: “Als we graven, mag dat alleen op plakken waar al iets gebeurt in de grond.” 

De werkzaamheden starten waarschijnlijk deze zomer. “We weten dat de markt daar al zo’n 600 jaar ligt. Waarschijnlijk nog langer, maar het exacte ouderdom is niet helemaal zeker. Daar kan dan hopelijk iets meer informatie over verzameld worden.”