Door Ruben van der Scheer

De schade aan de huizen en de versterking ervan hebben effect op de geestelijke en fysieke gezondheid van gedupeerden in de provincie Groningen. Dat blijkt uit een nieuw rapport van Gronings Perspectief, een onafhankelijk onderzoeksteam van de Rijksuniversiteit Groningen met subsidie van het ministerie van Economische Zaken, dat de impact van de gaswinning bijhoudt.

Uit het rapport komt naar voren hoe de schade en langdurige versterking van huizen het vertrouwen in instanties zoals de overheid hebben doen dalen. Michel Dückers, onderzoeksleider van het Gronings Perspectief, benadrukt dat ondanks de daling van het aantal aardbevingen in de provincie, veiligheidsgevoelens afnemen na een sterke beving. Bovendien werkt het proces rond de versterking van hun huis naarmate het langer duurt, door in het welzijn, de gezondheid en het vertrouwen in overheden en instanties. “Je krijgt te maken met verbouwingswerkzaamheden, zoals sloop, waar je in feite nooit voor hebt gekozen”, aldus Dückers. Bij de duizenden huizen die werden aangemerkt als onveilig duren de werkzaamheden lang. Dückers noemt als voorbeelden de beoordelingen, de plannen die worden gemaakt en de goedkeuring die daarop moet volgen. Dit proces neemt maanden en soms jaren in beslag.

De onderzoekers kunnen soms goed volgen wat het effect is van een aardbeving. “Een paar keer vonden aardbevingen plaats tijdens een meting van een vragenlijst in 2021 en 2022”, vertelt Dückers. “We zien terug in de metingen dat mensen na aardbevingen zich minder veilig voelen.” Dit gevoel ervoer de gedupeerde Maaike Hollander ook. “Je wordt er toch wat schrikkerig van”, vertelt Hollander. “Bij de zware aardbevingen zie je echt een soort golf onder de vloer door gaan. Ja, dan slaap je daarna ook niet direct meer.” Zelf heeft ze vanaf 2010 al negen keer schade gehad aan haar huis, wat na veel miscommunicatie allemaal wel is hersteld. Ze noemt het voorbeeld van een scheur in de keukenmuur, die volledig te zien was toen ze een nieuwe keuken ging kopen. “Het leek mij handig dat ze de scheur gingen behandelen voordat de nieuwe keuken erin kwam”, vertelt de gedupeerde. “Maar dan konden ze weer niet of kwam er iets tussen.” Uiteindelijk is het wel gelukt, maar tevreden over het proces was Hollander niet: “Ieder halfjaar was er een andere zaakwaarnemer. Dat zorgt ervoor dat we moesten bellen en weer alles aan het uitleggen waren.” 

Uit het rapport van Groninger Perspectief komt ook naar voren hoe de versterkingsoperatie geleidelijk zorgt voor wantrouwen tussen gedupeerden. Dit komt bijvoorbeeld voor in situaties waarbij het ene huis wordt versterkt terwijl het andere gelijkwaardige huis nog op de wachtlijst staat. “Het thema van versterken wordt dan ook vermeden op feestjes”, vertelt Dückers. Gedupeerden ervaren willekeur en daarnaast schuldgevoelens en kritiek van anderen, wat doorwerkt in de onderlinge sociale interacties. Dückers merkt het onbegrip bij gedupeerden: “In de praktijk krijg je dan toch de situatie dat gedupeerde bewoners denken: ‘Maar wacht even, mijn situatie lijkt daar wel op of is nog erger en dát huis van diegene wordt wél versterkt.’ 

Hollander herkent dit sociale wantrouwen. Haar huis staat, net als veel andere huizen in haar dorp, op de lijst om versterkt te worden. Aan het begin van het proces werd haar huis aangemerkt als huis A, net als het huis van haar achterbuurvrouw. De andere huizen in de buurt werden aangemerkt als huis B, terwijl het dezelfde huizen waren. Zowel huis A als B ontvingen €13.000,- voor hun woning die ze vrij konden besteden, maar waar woning B daarnaast nog €17.000,- voor woningverbetering ontving, kregen de huizen aangemerkt als A dit niet. “Ik had in de WhatsApp groep gevraagd wie er in groep A zit en wie in B”, vertelt Hollander. “Ik hoopte eigenlijk als buurt samen te kunnen optrekken.” Deze hoop verdween snel toen ze maar drie reacties kreeg en alleen van de huishoudens die in groep A vielen. “Degenen die al het geld kregen lieten het gewoon zitten”, aldus Hollander. “Die gaan geen inspanningen leveren want ze vinden het wel prima zo.” Ook merkt ze dat gedupeerden vraagtekens zetten bij huizen die worden gesloopt en volledig opnieuw worden gebouwd, terwijl ze in een gebied staan ver van het epicentrum. Hollander: “Zij krijgen een nieuw huis terwijl de huizen die in het gebied zitten met de meeste aardbevingen alleen worden versterkt.”

Het gevolg was dat ze een herbeoordeling moest aanvragen, waarbij ze de €17.000,- uiteindelijk wel kreeg. Maar de herbeoordeling zorgde er wel voor dat haar huis pas in december 2025 aan de beurt is, terwijl de huizen in de buurt al worden versterkt tussen december 2023 en oktober 2024. Het zorgt ervoor dat ze niet veel vertrouwen meer heeft in bijvoorbeeld de overheid. “Ik had bijvoorbeeld een gipsmuur die ze wilden versterken, terwijl dat helemaal niet kan”, vertelt Hollander. “Dan vraag ik me wel echt af hoe goed ze daadwerkelijk hebben gekeken.” Ook in haar dorp ziet ze dat de emoties hoog oplopen bij gedupeerden, bijvoorbeeld op bijeenkomsten waarbij het hele dorp is uitgenodigd. “Op een gegeven moment zei een oude man: ‘Ik heb helemaal geen zin meer in dit gesodemieter’, dan zie je wel hoe hoog het bij sommige mensen zit.”

Dückers merkt de impact van de procedurele last die het versterken met zich meebrengt. Één van de aanbevelingen in het rapport, gebaseerd op gesprekken met bewoners en professionals, is dan ook het verstrekken van een budget en beslisbevoegdheid aan contact- en tussenpersonen. “Als mensen meer regelruimte te hebben om bewoners te helpen, vermindert dat in ieder geval de wachttijd om toestemming te vragen”, legt Dücker uit. “Het brengt snelheid en duidelijkheid voor de gedupeerden.” Dit mensenwerk kan wel ongelijkheid met zich meebrengen, waarbij bijvoorbeeld de ene gedupeerde meer wordt gecompenseerd dan de andere. Dückers geeft aan dat het uitgeven van het rapport gemengde gevoelens oplevert. “Natuurlijk moet deze informatie over de stand van zaken, waar gewoon veel te verbeteren valt, breed worden gedeeld. We zien aan de gedupeerden dat de problematiek onverminderd groot is”, vertelt Dückers. “Tegelijkertijd besef ik ook dat dit een klap in het gezicht kan zijn van de duizenden mensen die gewoon problemen op willen oplossen”